Park Sanguszków - TARNÓW - Polski Biegun Ciepła

Park Sanguszków

Niegdysiejsza podtarnowska wieś Gumniska istniała już w XV w. i od początku należała do kolejnych właścicieli Tarnowa: Leliwitów, Tarnowskich, Ostrogskich, Zamojskich, Lubomirskich, a na koniec Sanguszków, którzy w pierwszej połowie XVIII w. przenieśli tutaj swą siedzibę z podupadającego zamku na Górze Św. Marcina. W 1799 r. wznieśli w Gumniskach tzw. pałac letni w stylu spokojnego klasycyzmu (zach. skrzydło obecnego pałacu) wraz z towarzyszącym mu od południa ogrodem o założeniu geometrycznym w stylu „holenderskim”. Książę Władysław Sanguszko rozbudował pałac w 1834 r. dodając jego wschodnie skrzydło i piętrowy łącznik z filarowo-kolumnową galerią między skrzydłami, a wokół budynku polecił założyć rozległy ogród krajobrazowy w stylu angielskim, ze stawem-kanałem w części północnej. Później pałac wzbogacony został od zachodu o neogotycką kaplicę (ok. 1870 r.) i od strony wschodniej o przybudówkę (ok. 1925 r).

Naturalne ukształtowanie terenu, wzgórze pałacowe z łagodnymi stokami tworzy bardzo korzystne warunki krajobrazowe, które wykorzystano do urządzenia ogrodu. Pierwotnie był to ogród krajobrazowy w stylu romantycznym, w połączeniu z dwoma układami regularnego założenia barokowego. Geometryczna forma salonu po południowej stronie pałacu jest pozostałością XVIII w. ogrodu barokowego-klasycyzującego. Najprawdopodobniej drugi ogród w stylu włoskim istniał w południowo-zachodniej części parku obok domu ogrodnika. Pozostałą część stanowił park krajobrazowy z nieregularną siecią ścieżek, zbiornikami wodnymi oraz swobodnie rozmieszczonymi drzewami w postaci grup, klombów, altan i soliterów. Drzewostan parku zawierał przede wszystkim drzewa rodzimego pochodzenia: lipy, klony, graby, dęby, jesiony, wiązy, buki, świerki i sosny, z domieszką gatunków aklimatyzowanych w Polsce - robinie akacjowe, kasztanowce, tulipanowce, platany, sosny wejmutki. Niektóre drzewa opatrzone były emaliowanymi tabliczkami z nazwą gatunkową, część tabliczek zachowała się do dziś. Istotnym elementem ogrodu były klomby kwiatowe występujące pojedynczo na terenie parku bądź też w większej grupie przed ścianą frontową pałacu. Alejki parkowe obsadzone były żywopłotami grabowymi, które stanowiły nie tylko element ozdobny, ale tworzyły niejako ramy odgradzające właściwy ogród od reszty założenia. Brzegi stawów i kanałów łączyły drewniane mostki. Pod koniec XIX w. drogę prowadzącą w pola (obecnie ul. Błotna) obsadzono klonami, lipami i żywopłotem z grabów, które nie przycinane od wielu lat wyrosły w duże drzewa. Tereny po wschodniej stronie oficyny zajmowały ogrody użytkowe. W parku ustawiono figurki kamienne o charakterze sakralnym, które uległy zniszczeniu podczas II wojny światowej.

W pierwszej połowie XX w. zaszły duże zmiany w wyglądzie parku. Zlikwidowano ogrody warzywne. W okresie międzywojennym po stronie południowej całego założenia powstał tor wyścigów konnych długości około 3,5 km oraz mała trybuna dla widzów. Tereny na wschód od gumna i ujeżdżalni przeznaczono na wybiegi dla koni (padoki). Obok domu ogrodnika wybudowano stajnie koni ogrodowych, wzniesiono szklarnie i inspekty. W szklarniach uprawiano kwiaty (róże, cyklameny, kordyliny, prymulki, sinningie, sępolie, kalceolarie), które sprzedawano w sklepach na terenie miasta. W miejscu dawnej chmielarni założono inspekty pod uprawy warzyw. Po południowej stronie alei lipowej, łączącej park w Gumniskach z Zabłociem (obecnie ul. Sanguszków), powstał sad oraz szkółka drzew owocowych i ozdobnych. W ogrzewanej kanałowo oranżerii hodowano rośliny egzotyczne m.in. kamelie, palmy, cykasy, oleandry i agawy. Niektóre z nich w okresie letnim zdobiły gazon przed pałacem. Ozdobą parku od początku była drobna fauna: łabędzie pływające po stawie, wiewiórki oraz liczne ptactwo gnieżdżące się na drzewach. Uwagę przyciągało dzikie wino, oplatające północną ścianę pałacu oraz egzotyczne drzewa, w tym ciekawy egzemplarz tulipanowca amerykańskiego oraz potężny platan klonolistny, który obecnie jest najgrubszym drzewem w Tarnowie.

W latach 1931-1932 uwidoczniły się tendencje modernistyczne wyrażające się założeniem na południowym stoku ogrodu włoskiego w układzie tarasowym. Na środku tarasu górnego usytuowana była statua Merkurego (kopia rzeźby dłuta Giovani De Bologna), a na jego przeciwległych końcach rosły sędziwe okazy platanów i wiązu. Stąd roztacza się piękna panorama Góry Św. Marcina. Znajdujący się poniżej włoski ogród kwaterowy, z fontanną pośrodku, zamknięty był szpalerami strzyżonych żywotników. Ścieżki i drogi wysypane były drobnym żwirem. Park miał charakter rekreacyjno-wypoczynkowy, o czym świadczyły kręgielnia i kort tenisowy w jego północno-wschodniej części.

Całe założenie pałacowo-parkowe pierwotnie obejmowało teren o powierzchni około 37 ha. Po parcelacji w 1947 r. rezydencja książąt Sanguszków przeszła na własność Skarbu Państwa i została podzielona pomiędzy kilku użytkowników. Park właściwy (ok. 11 ha) wraz z zabudową (pałac, oficyna, dom ogrodnika, szklarnie, oranżeria) oraz teren na zachód od niego przejął Zespół Szkół Ogrodniczo-Rolniczych. Tereny po wschodniej stronie parku miały kilku użytkowników: szkoła podstawowa, gminna spółdzielnia, lecznica zwierząt, PKS, spółdzielnia produkcyjna i rolnicy indywidualni. W latach 50. XX w. wyprowadziły się gminna spółdzielnia, lecznica zwierząt i spółdzielnia produkcyjna, a opuszczone obiekty przejęła szkoła. Lecznicę zwierząt przeniesiono na teren dawnego warzywnika, gdzie funkcjonuje do dziś. Teren po wschodniej stronie parku, ze stajnią, szorownią, wozownią, garażami i ujeżdżalnią przejęła PKS. Po drugiej wojnie światowej rozsypce uległa oranżeria, zburzono stajnie koni ogrodowych. W latach 70. XX w. zlikwidowano stare szklarnie. Powiększono dom ogrodnika, oficynę pałacową oraz wybudowano blok mieszkalny i internat. Powierzchnia parku zmniejszyła się o pas szerokości 5 m, w związku z poszerzeniem ul. Braci Saków. Częściowe zasypanie stawów i kanałów spowodowało przerwanie ciągu wodnego i w konsekwencji wyschnięcie pozostałych akwenów na terenie parku.

Na terenie Parku Sanguszków na przestrzeni ostatnich lat dokonano szeregu inwestycji i remontów. Po południowej stronie pałacu wykonano nawierzchnię z kolorowej kostki oraz wymieniono nawierzchnię alejek w rejonie fontanny. W latach 2008 – 2009 dokonano cięć pielęgnacyjnych drzewostanu parkowego oraz wykonano „różankę” – klomb złożony z 791 róż w 11 odmianach, z alejkami z kamienia naturalnego, dwoma pergolami i czterema otoczakami granitowymi. W tak pięknej scenerii mieszkańcy mogą wypocząć i zrelaksować się.

Tarnów znany jest jako tzw. „wyspa ciepła” na meteorologicznej mapie Polski, a najcieplejsze miejsce w Tarnowie to właśnie południowa część Parku Sanguszków. Zimą północny stok wzgórza pałacowego jest wykorzystywany do zjazdów przez saneczkarzy i narciarzy. Ochrzczony „Diablą Górą” i opatrzony mini skocznią stok służy co roku do rozgrywania konkursów skoków narciarskich, organizowanych przez Zespół Szkół Ekonomiczno-Ogrodniczych. Kolejną atrakcją jest lądowisko dla małych samolotów przy ulicy Lotniczej. Park jest ulubionym przez Tarnowian miejscem do spacerów Tarnowian oraz plenerów fotograficznych nowożeńców.


Europejski Fundusz Rozwoju RegionalnegoEuropejski Fundusz SpołecznyProgram czyste powietrze - weź dotację, wymień piecEkointerwencja - Zgłoś spalanie odpadów lub naruszenie uchwały antysmogowejCiepłe mieszkanieTarnów.pl miesięcznik miejski